ضریب تبدیل دام چیست؟ نسبت ضریب تبدیل خوراک دام جهت مشخص نمودن عملکرد خوب دام‌ها که همان میزان مصرف خوراک به وزن زنده است را نشان می دهد. معمولا حدود 70 درصد از هزینه‌های تولید طیور صرف خوراک دام‌ها میشود، به همین جهت ضریب تبدیل دام اهمیت بسیار بالایی دارد. تمام آنچه که روی وزن یا مصرف خوراک دام تاثیر گذار باشد، در ضریب تبدیل نهایی آن نقش دارد.
تغذیه دام بسیار پر اهمیت است. زیرا علاوه بر وزن گیری دام باعث حفظ سلامت عمومی دام و جلوگیری از بروز انواع بیماری‌ها میشود. خوراک دام ارزان پروماک یک گزینه عالی مقرون به صرفه است که میتوانید از آن برای تغذیه دام‌های خود استفاده کنید.
تعریف ضریب تبدیل بره پرواری
ضریب تبدیل عبارت است از میزان خوراکی که حیوان مصرف می‌کند تا یک کیلوگرم محصولی را تولید کند. این محصول می‌تواند گوشت، شیر یا تخم‌مرغ باشد. هرچه این ضریب تبدیل پایین‌تر باشد، راندمان تولیدی بهتر است.
فرمول ضریب تبدیل
عبارتند از مقدار خوراک مصرفی بر روی مقدار محصول تولیدی
راندمان غذایی
راندمان غذایی برعکس ضریب تبدیل است و هر چه راندمان غذایی بالاتر باشد، میزان سوددهی هم بیشتر خواهد بود.
راندمان غذایی عبارتند از مقدار محصول تولیدی بر مقدار خوراک مصرفی ضربدر 100
میانگین افزایش وزن بره پرواری
ضریب تبدیل غذایی در بره‌های پرواری معمولاً بین 7 تا 8 است و به‌طور میانگین 7.5 می‌باشد؛ یعنی بره برای تولید 1 کیلوگرم گوشت باید حدود 7.5 کیلوگرم خوراک مصرف کند. به‌طور میانگین یک بره پرواری به وزن 30 کیلوگرم روزانه به 1500 گرم خوراک نیاز دارد.
مثال محاسبه ضریب تبدیل
اگر میانگین افزایش وزن بره پرواری روزانه 200 گرم باشد، ضریب تبدیل این دام برابر است با:
اهمیت ضریب تبدیل غذایی
ضریب تبدیل غذایی یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی است که نشان می‌دهد بره‌های پرواری چگونه خوراک مصرفی خود را به گوشت تبدیل می‌کنند. این ضریب نقش مهمی در میزان سوددهی پرواربندی بره دارد، زیرا کاهش این ضریب مستقیماً در کاهش هزینه‌ها، به‌خصوص هزینه‌های مربوط به خوراک، اثرگذار است.
عوامل تأثیرگذار بر ضریب تبدیل بره پرواری:
هر عاملی که بر وزن، میزان مصرف و اتلاف خوراک تأثیر بگذارد، می‌تواند در بهبود یا وخامت ضریب تبدیل غذایی هم مؤثر باشد.
عوامل مدیریتی
- دمای محیط: اگر دمای محیط از دمای آسایش بره‌ها پایین‌تر باشد، بره‌ها برای گرم نگه‌داشتن خود نیاز به مصرف انرژی بیشتری دارند. بالعکس، در دماهای بالا، بخشی از انرژی صرف خنک کردن بره‌ها میشود.
- تهویه: تهویه مناسب باعث کاهش رطوبت، تجمع گازهای سمی و انواع بیماری‌ها میشود. در زمستان، استفاده از وسایل گرمایشی برای تهویه و در تابستان، استفاده از وسایل خنک‌کننده توصیه میشود.
عوامل تغذیه‌ای
- میزان انرژی جیره: هر چه میزان انرژی جیره کمتر باشد، بره نیاز به مصرف خوراک بیشتری دارد. جیره‌ای که برای بره‌های پرواری فرموله میشود، باید احتیاجات مواد مغذی حیوان را برآورده کند.
- برنامه خوراک‌دهی: تغذیه بره‌های پرواری در سه وعده و جلوگیری از گرسنگی طولانی‌مدت برای کاهش ضریب تبدیل توصیه میشود.
- اتلاف خوراک: پرت و تلف شدن خوراک باعث کاهش راندمان تبدیل غذایی میشود. خوراک باید در میزان مناسبی به بره‌ها داده شود تا از بیات شدن یا فساد آن جلوگیری شود.
- مصرف آب باکیفیت: آب تمیز و سالم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد مغذی می‌تواند در بهبود ضریب تبدیل غذایی بره پرواری اثرگذار باشد.
عوامل بهداشتی و سلامتی گله
عدم رعایت بهداشت و انتقال بیماری‌ها در بین بره‌ها تأثیر نامطلوبی بر روی رشد و ضریب تبدیل غذایی دارد. استفاده از اصول حفاظت زیستی، دارو و واکسن برای مقابله با عوامل بیماری‌زا ضروری است.
اهمیت ضریب تبدیل دام
هدف اصلی برای بهبود ضریب دام، افزایش کیفیت شیر و گوشت تولیدی و همچنین بهبود شکل ظاهری دام‌ها می‌باشد. بهبود کیفیت گوشت دام‌ها و پیشگیری از ناهنجاری‌های ژنتیکی در ضریب تبدیل دام موثر هستند. در صنعت دام و طیور ضریب تبدیل دام، جزء موارد مهم محسوب میشود. با دانستن میزان خوراک دام، دامداران می‌توانند تولید محصولاتی نظیر گوشت، شیر و تخم‌مرغ را محاسبه کنند. ضریب تبدیل دام همان میزان خوراک مصرفی دام می‌باشد. حال در اینجا میخواهیم بیان کنیم که چرا ضریب تبدیل دام مهم است؟
توجه کنید که هر چه میزان ضریب تبدیل دام کمتر باشد، محصولات بیشتری از آنها تولید میشود به عبارتی مصرف خوراک آنها کم ولی محصولات تولیدشده افزایش می‌یابد؛ در نتیجه بهره وری تولید نیز افزایش می‌یابد. از طرفی دیگر کم بودن ضریب تبدیل دام می‌تواند هزینه‌های خوراک را کاهش دهد که این نکته برای دامپروری بسیار اهمیت دارد. مورد دیگر اینکه؛ اگر ضریب تبدیل دام کم شود، میزان تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی‌های زیست محیطی که از دامپروری ایجاد می‌شوند نیز کاهش می‌یابد.
چه عواملی در ضریب تبدیل دام موثر است؟
در ضریب تبدیل دام این چند عامل نقش مهمی ایفا می‌کنند از جمله:
- سن و جنس دام: ضریب تبدیل دام در دام‌های ماده و همچنین در سنین کمتر نیز بهتر است.
- ژنتیک: در برخی نژادهای دامی ضریب تبدیل دام نسبت به دیگر نژادها بهتر است.
- کیفیت خوراک مصرفی: هر چه خوراکی مصرفی دام‌ها با کیفیت‌تر و مرغوب‌تر باشد، ضریب تبدیل دام بهتر میشود. هر چه خوراک مصرفی دام‌ها انرژی کمتری به دام برساند، دام مجبور به مصرف بیشتر مواد غذایی خواهد شد و این امر منجر به افزایش ضریب تبدیل خوراک میشود. لذا تغذیه دام هم باید انرژی دام را تامین کند و هم نیازهای دام را کنترل کند.
- آب سالم: آبی که قرار است برای دام و طیور مصرف شود باید از هر گونه آلودگی دور باشد، آبی که در معرض هوا و آلودگی قرار دارد منجر به اسهال و مریضی‌های دیگر برای دام‌ها میشود. علاوه بر این باید حتما برای دام‌ها فضایی جهت مصرف آب سالم مشخص کنند و به بهداشت و تمیزی آن مکان اهمیت دهند.
- مدیریت نور: دام و طیور زمانی که در معرض نور قرار می‌گیرند، خوراک بیشتری مصرف می‌کنند و این امر می‌تواند هضم غذا را برای آنها مشکل‌ساز کند. بنابراین نور مورد نیاز را به میزان درست برای دام‌ها قرار دهید تا بتوانند حین استراحت غذای مصرفی را به راحتی هضم و جذب کنند که این روند باعث بهبود تغذیه و ضریب تبدیل دام میشود.
- سلامت دام: تمامی مشکلات و بیماری‌های دام‌ها می‌توانند منجر به افزایش ضریب تبدیل دام شوند. اگر دامی دچار مریضی یا آلودگی شود، بهتر است آن را از بین سایر دام‌ها جدا کنید. واکسیناسیون و بهداشت دام‌ها توسط پزشک نیز در سلامت دام موثر هستند.
- دما و شرایط محیط: رطوبت، دما و داشتن تهویه مناسب تاثیر مستقیمی روی ضریب تبدیل دام دارند. اگر دمای محیط پایین باشد دام‌ها مجبور به مصرف بیشتر مواد غذایی خواهند شد و همچنین دمای محیط نباید بیش از حد بالا باشد چرا که سبب کاهش راندمان خواهد شد. دمای محیط متناسب در کاهش یا بهبود ضریب تبدیل دام موثر است.
- مدیریت سلامت دام‌ها: بهداشت و پرورش دام و همچنین سلامت آنها می‌توانند ضریب تبدیل دام را بهبود دهند. برای مدیریت ضریب تبدیل دام از هر گونه استرس و تنش برای دام‌ها جلوگیری کنید چرا که استرس دام را ضعیف می‌کند و ممکن است افت تولید و افزایش ضریب تبدیل مواد غذایی را به دنبال داشته باشد. استرس بیش از اندازه باعث شده تا انرژی بیشتری از دام‌ها دریافت شود و در ضریب تبدیل خوراک آنها موثر می‌باشد.
- سن کشتار دام و طیور: همانطور که می‌دانید حیواناتی که جوان‌تر هستند نیز زودتر از حیوانات بالغ رشد می‌کنند و ضریب تبدیل کمتری دارند. از طرفی دیگر حیوانات جوان به غذای سرشار از پروتئین نیازمند هستند به همین دلیل است که این دسته حیوانات ضریب کمتری دارند. لذا هر چه سن کشتار کمتر باشد، ضریب تبدیل دام بهتر و گوشت باکیفیت‌تری تولید خواهد شد.
با پیشرفت تکنولوژی در صنعت تغذیه و مدیریت درست و اصولی دام‌ها، ضریب تبدیل دام را می‌توان بهبود بخشید برای مثال: اگر یک گاو گوشتی 6 کیلوگرم خوراک را برای تولید یک کیلو گوشت مصرف کند، ضریب تبدیل آن 6 خواهد شد. به این نکته توجه داشته باشید که هر چه میزان این عدد کمتر شود، بهره‌وری گاو در تبدیل خوراک به گوشت افزایش می‌یابد.
راه های بهبود ضریب تبدیل دام
همانطور که اشاره شد؛ عوامل مهمی از جمله، کبفیت خوراک مصرفی دام، نور، دما، آب، سلامت دام و … تاثیر زیادی دارد. برای بهبود ضریب تبدیل دام باید تمامی شرایط عالی و مخصوص را برای دام مهیا کنید تا ضریب تبدیل دام یابد.
کلام پایانی
ضریب تبدیل غذایی بازتابی از فاکتورهای مدیریتی و تغذیه‌ای است و کمتر تحت تأثیر نژاد قرار دارد. با رعایت دقیق عوامل مؤثر در بهبود ضریب تبدیل توسط دامدار، جیره‌نویس (متخصص تغذیه)، کارخانه تهیه خوراک دام و کارگران دامداری، می‌توان راندمان غذایی را افزایش داده و تولید گوشت بیشتری در قبال مصرف کمتر خوراک به دست آورد.
ضریب تبدیل دام و خوراک دام در صنعت دامپروری یکی از نکات مهم محسوب میشود. با دانستن و مدیریت ضریب تبدیل دام و خوراک میتوانید میزان خوراک مصرفی برای هر دام زنده را محاسبه کنید و به دنبال آن بوده که دام‌ها غذای کمتری مصرف کنند ولی وزن بیشتری داشته باشند و این روند برای کاهش هزینه‌های مصرفی، اثرات زیست محیطی و توسعه دامداری موثر است.
