آیا مصرف کود مرغی در بره های افشاری نر سبب بروز مسمومیت با مس می شود؟

پروتئین یکی از مواد مغذی ضروری برای انسان است که از منابع گیاهی و حیوانی تأمین می‌شود. تولید پروتئین حیوانی با کمترین هزینه، هدف اصلی دامپروری است. کود مرغ، شامل مدفوع، پر، پوشال و باقی‌مانده خوراک، به دلیل محتوای پروتئین خام (۱۵ تا ۳۰ درصد)، انرژی قابل متابولیسم (۱.۵ تا ۲.۵ مگاکالری در کیلوگرم ماده خشک) و مواد معدنی، منبع ارزشمندی برای نشخوارکنندگان محسوب می‌شود. حدود ۵۰ درصد نیتروژن آن به صورت نیتروژن غیرپروتئینی (NPN) است که نشخوارکنندگان می‌توانند از آن استفاده کنند. مطالعات پیشین نشان‌دهنده اثرات متفاوتی هستند؛ برای مثال، جفری و همکاران (۱۹۹۸) کود مرغ را منبع پروتئینی ارزان برای گاوها معرفی کرده‌اند، در حالی که نگسه و همکاران (۲۰۰۷) کاهش مصرف خوراک در بزها با مصرف ۲۵ درصد کود مرغ کمپوست‌شده را گزارش کرده‌اند. پردازش کود مرغ (مانند خشک‌کردن، پلت‌سازی) ظرفیت بیماری‌زایی آن را کاهش می‌دهد و خوش‌خوراکی را بهبود می‌بخشد، که این امر به کاهش آلودگی محیطی و هزینه جیره کمک می‌کند. با این حال، فرهنگ مصرف آن در ایران محدود است.

آیا کود مرغی سبب بروز مسمومیت با مس می شود؟

ساتل (2003) نشان داده است در صورتی که سطح مس خون گوسفند بیش از 2000 میکروگرم در لیتر باشد سبب بروز مسمومیت می شود. در بره های پرواری افشار در دو سطح 5 و 10 درصد از کود مرغی استفاده شده است. کود مرغی به روش پلت و مش نیز مقایسه شده است (رضائیان و همکاران 1403).

در مطالعه حاضر باوجود اینکه 10 درصد کود مرغی در جیره دام مصرف شده است، بالاترین سطح مس خون 1755 میکروگرم در لیتر بود وو هچی گونه علاِئم مسمومیت در دامها نیز مشاهده نشده است.

نتایح این مطالعه نشان داده است در بره های پرواری تا سطح 10 درصد بدون بروز هر مشکلی قابل استفاده است. سطح مس خود در 4 دوره روز صفر، 28 ، 56 و 84 پروار اندازه گیری شده است . در این مدت 84 روز پروار ؛ سطح مس خون در گروه شاهد ( بدون مصرف کود) 1430تا 1440 بود ولی در بره های مصرف کننده 10 درصد کود مرغی؛ 1453 تا 1755 میکروگرم در لیتر بوده است.

گرچه مصرف کود مرغی در صدها گله پروار و داشتی در طی چند سال گذشته تجربه شده است و حتی یک مورد هم تاکنون مشاهده نگردیده است. اول این که بالای بودن مس در مقایس بیش از حد نیاز دام در ضایعات فراوری شده گزارش نشده است.

دوم این که مسمومیت با برخی عناصر زمانی اتفاق می افتد که خاک منطقه غنی از این عنصر بوده و جیره ارایه شده هم مقادیر بیش از حد نیاز داشته باشد. در مطالعه رصائیان و همکاران (1403) سه جیره بدون کود مرغی و 5 و 10 درصد کود مرغی به مدت 84 روز در بره های پرواری ازمایش شده است. سطح مس سه جیره شاهد و 5 و 10 درصد کود مرغی به ترتیب 66/7 ، 91/9 و 23/12 میلی گرم در کیلوگرم ماده خشک گزارش شده است.

مواد و روش‌های تحقیق در مورد مصرف کود مرغی در جیره بره ها و افزایش سطح مس بدن آنها

در این مطالعه تجربی، ۵۴ رأس بره نر افشاری با میانگین وزن اولیه ۲۵ ± ۵ کیلوگرم انتخاب شده و به طور تصادفی در ۶ گروه (هر گروه با ۳ تکرار و ۳ بره در هر تکرار) بر اساس طرح فاکتوریل ۲ × ۳ تقسیم‌بندی شده‌اند. جیره‌ها شامل ۵۳ درصد علوفه (سیلاژ ذرت، یونجه، کاه گندم) و ۴۷ درصد کنسانتره بوده و بر اساس استاندارد NRC (۲۰۰۷) تهیه شده‌اند. کنسانتره‌ها حاوی سطوح ۰، ۵ و ۱۰ درصد کود مرغ به صورت مش (M0، M5، M10) یا پلت (P0، P5، P10) بوده‌اند.

دوره آزمایش ۹۰ روز (۱۴ روز عادت‌پذیری و ۷۶ روز اصلی) طول کشیده است. کود مرغ از واحد پرورش جوجه گوشتی تهیه شده، پس از تست منفی سالمونلا، خشک شده در آفتاب و آسیاب شده است. برای پلت‌سازی، مخلوط با دمای ۸۰ درجه سانتی‌گراد پردازش شده است. بره‌ها در جایگاه‌های جداگانه نگهداری شده، واکسینه و ضد انگل شده‌اند. خوراک دو بار در روز ارائه شده و باقی‌مانده روزانه توزین گردیده است. وزن بره‌ها هر دو هفته پس از ۱۲ ساعت گرسنگی اندازه‌گیری شده و ضریب تبدیل خوراک محاسبه گردیده است. نمونه‌برداری خون در روزهای ۰، ۲۸، ۵۶ و ۸۴ برای اندازه‌گیری TP، BUN (با اتوآنالیزر هیتاچی)، مس و مولیبدن (با جذب اتمی) انجام شده است. ترکیب شیمیایی جیره‌ها و کود مرغ بر اساس روش‌های AOAC (۱۹۹۷) و Van Soest (۱۹۹۱) تعیین گردیده است. تحلیل آماری با نرم‌افزار MINITAB و آزمون‌های ANOVA و Tukey صورت پذیرفته است.

نتایج حاصل از تحقیق اثرات کود مرغی بر میزان سطح مس خون بره ها

نتایج نشان‌دهنده آن است که ترکیب شیمیایی کود مرغ شامل ۳۹ درصد ماده خشک، ۳۳ درصد پروتئین خام، ۴۶ درصد دیواره سلولی (NDF)، ۰.۳ درصد کلسیم، ۰.۴ درصد فسفر، ۲.۲ مگاکالری انرژی قابل متابولیسم در کیلوگرم ماده خشک، ۳۸.۲ میلی‌گرم مس و ۲.۳۲ میلی‌گرم مولیبدن در کیلوگرم بوده است. جیره‌ها پروتئین خام و انرژی مشابهی داشته‌اند.
در عملکرد، افزایش وزن روزانه در دوره‌های مختلف (۰-۲۸، ۲۹-۵۶، ۵۷-۸۴ و کل دوره) بین ۱۸۰ تا ۳۰۰ گرم متغیر بوده و سطوح کود مرغ تأثیر معنی‌داری نداشته است، هرچند گروه‌های پلتی از نظر عددی بالاتر بوده‌اند. مصرف خوراک روزانه (بر اساس As-fed) بین ۱.۳ تا ۲.۳ کیلوگرم متغیر بوده و سطوح کود مرغ بی‌تأثیر بوده، اما مصرف مش بالاتر از پلت در ماه سوم و کل دوره (P<0.05) مشاهده شده است. ضریب تبدیل خوراک در کل دوره در گروه مش (۵.۳ تا ۷.۳) بالاتر از پلت (۴.۳ تا ۶.۳) بوده (P<0.05)، و تفاوت معنی‌داری در ماه سوم بین M0 و P10 وجود داشته است.
در متابولیت‌های خونی، سطح مس خون با افزایش سطوح کود مرغ در هر دو فرم افزایش یافته (P<0.05)، از ۷۵۰ میکروگرم در لیتر در شاهد تا ۱۶۵۰ در گروه‌های ۱۰ درصد. سطح مولیبدن بین ۰.۳ تا ۱.۲ میکروگرم در لیتر متغیر بوده و بی‌تأثیر مانده، هرچند در ماه اول بالاتر در گروه‌های ۱۰ درصد بوده است. BUN بین ۱۳ تا ۲۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر متغیر بوده و سطوح کود مرغ عمدتاً بی‌تأثیر، اما تفاوت معنی‌داری در ماه دوم بین M5 و P5 مشاهده شده است. TP بین ۵.۵ تا ۷.۵ گرم در دسی‌لیتر متغیر بوده و هیچ تأثیری نداشته است.

در بره‌های پرواری افشار در دو سطح 5 و 10 درصد از کود مرغی به مدت 84 روز به دو روش مش و پلت استفاده شده است. (رضائیان و همکاران 1403 نتایح این مطالعه نشان داده است در بره های پرواری تا سطح 10 درصد بدون بروز هر مشکلی قابل استفاده است. در روش مش گروه شاهد ( بدون کود مرغی ) رشد روزانه 258 گرم در روز و در سط 5 و 10 درصد کود مرغی به ترتیب 282 و 303 گرم در روز بوده است . در روش پلت 270 ، 292 و 329 گرم در روز بوده است . ضریب تبدیل نیز از 7 به 6 کاهش نشان داده است .

بحث پژوهشگران در رابطه با میزان افزایش سطح مس بدن دام

در بحث، نتایج با مطالعات پیشین مقایسه شده است. افزایش وزن روزانه با میانگین ۲۳۰ ± ۵۰ گرم همخوانی با متا-آنالیز ابراهیمی و همکاران (۲۰۲۰) دارد. عدم تأثیر سطوح کود مرغ با گزارش‌های جکسون و همکاران (۲۰۰۶) و اوبیدات و همکاران (۲۰۱۱) مطابقت دارد، در حالی که الیمام و همکاران (۲۰۰۹) کاهش با سطوح بالاتر از ۵ درصد را گزارش کرده‌اند. مصرف خوراک بالاتر در مش ممکن است به دلیل خوش‌خوراکی کمتر پلت باشد، اما مطالعات مانند رحیمی و همکاران (۲۰۱۸) عدم تأثیر را نشان می‌دهند. ضریب تبدیل خوراک بهبودیافته در پلت با کاهش مصرف خوراک و افزایش وزن همخوانی دارد، مشابه آنیموت و همکاران (۲۰۰۲). سطح مس خون بالاتر بدون علائم مسمومیت (بالاتر از ۲۰۰۰ میکروگرم در لیتر برای مسمومیت) بوده و نسبت مولیبدن به مس کمتر از ۱:۱۰ مانع مسمومیت شده است. BUN در محدوده نرمال (۱۰-۲۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر) قرار داشته و نتایج متغیر با مطالعات علیو و همکاران (۲۰۱۲) و میرمحمدی و همکاران (۲۰۱۵) مقایسه شده است. TP نیز در محدوده نرمال (۶-۷.۵ گرم در دسی‌لیتر) بوده و بی‌تأثیر مانده.

نتیجه‌گیری

نتیجه‌گیری نهایی آن است که کود مرغ تا ۱۰ درصد جیره (حدود ۲۰۰ گرم در روز) به صورت پلت یا مش می‌تواند جایگزین منابع پروتئینی دیگر شود بدون تأثیر منفی بر عملکرد و متابولیت‌های خونی. این امر هزینه تولید را کاهش می‌دهد و بازدهی را افزایش می‌دهد. پیشنهاد شده است که مطالعات آینده ذخیره مس در کبد را بررسی کنند.

جهت مشاهده کامل مقاله کافیست کلیک کنید.

این مقاله، که در مجله تحقیقات دامپزشکی (Journal of Veterinary Research)، دوره ۷۹، شماره ۳، صفحات ۱۱۷ تا ۱۲۷، سال ۲۰۲۴ منتشر شده است، توسط محمد رضائیان، داریوش نعیمی و سیداحمد مدنی نگاشته شده است. نویسندگان وابسته به گروه بهداشت و تغذیه دام و طیور، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران هستند. مقاله بر اساس طرحی تجربی انجام شده و هدف آن بررسی اثرات سطوح مختلف کود مرغ (Poultry Litter – PL) به صورت پلت و مش در جیره غذایی بر عملکرد (مانند افزایش وزن، مصرف خوراک و ضریب تبدیل خوراک) و برخی متابولیت‌های خونی (مانند پروتئین کل، نیتروژن اوره خون، مس و مولیبدن) در بره‌های نر نژاد افشاری است. کود مرغ به عنوان منبعی غنی از پروتئین و مواد معدنی معرفی شده که می‌تواند در تغذیه نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار گیرد، با این حال، نگرانی‌هایی مانند آلودگی محیطی، انتقال پاتوژن‌ها و مسمومیت با مس وجود دارد.