کمبود خوراک دام، به خصوص با توسعة روشهای متمرکز پرورش دام، در بسیاری مناطق جهان دامداران و پژوهشگران را بر آن داشت تا به فکر شناسایی و استفاده از پسماندهای کشاورزی و دامپروری و منابع جدید خوراکی در تغذیة دام باشند. در این راستا دستاوردهای درخور توجهی نیز حاصل شد که از آن جمله میتوان به مصرف کود مرغی در تغذیة نشخوارکنندگان اشاره کرد با توجه به اینکه پروتئین گران قیمت‌ترین مادة مغذی در تغذیة دام است، بنابراین استفاده از کود مرغی به عنوان یک منبع پروتئینی در تغذیة نشخوارکنندگان، نه‌تنها مشکلات زیست محیطی را کاهش میدهد، بلکه میتواند به عنوان یک مادة خوراکی باارزش جایگزین بخشی از منابع پروتئینی شود و قیمت تمام شدة جیره را کاهش دهد.
فرآوری بستر طیور موجب از بین بردن پتانسیل بیماریزایی، بهبود ویژگی‌های نگهداری و خوشخوراکی آن در تغذیة دام میشود. با توجه به اینکه کود مرغی
حاوی 34تا 34 درصد پروتئین خام در هر کیلوگرم مادة خشک و غنی از مواد معدنی است، منبع بالقوه مناسبی برای مصرف در جیرة نشخوارکنندگان محسوب میشود.
استفاده از کود طیور در جیرة حاوی علوفة سورگوم سبب افزایش مصرف مادة خشک، بهبود قابلیت هضم و افزایش وزن گوساله‌های گوشتی شده است.
انتخاب بهترین خوراک دام ارزان برای تامین نیازهای دام و منبع اقتصادی جایگزین جو و ذرت برای دام محسوب میشود.
مواد و روشهای تهیه کود مرغی برای خوراک دام
تهیه کود مرغی: کود جوجه گوشتی در کارگاه سمنان با روش حرارتی (۵۰ دقیقه در ۱۶۰ درجه سانتی‌گراد با فشار گرمای روغن) فرآوری شد تا بهداشتی شود.
دام‌ها: ۶۰ گوساله نر هلشتاین با وزن متوسط ۳۳۰ ± ۳ کیلوگرم و سن ۷-۸ ماهه، در مجتمع پرواربندی سمنان. گوساله‌ها به ۴ گروه (هر گروه ۱۵ رأس) تقسیم شدند و ۳۵ روز اول برای عادت‌پذیری صرف شد. دوره اصلی آزمایش ۱۸۰ روز بود.
جیره‌ها: چهار جیره با سطوح ۰ (شاهد)، ۵، ۱۰ و ۱۵ درصد کود مرغی، اما با انرژی و پروتئین برابر (بر اساس NRC ۲۰۰۱). جیره‌ها در دو مرحله تنظیم شدند و شامل یونجه، سیلاژ ذرت، جو، سبوس گندم، نان خشک، اوره، نمک، کربنات کلسیم و مکمل معدنی-ویتامینی بود.
اندازه‌گیری‌ها: مصرف روزانه ماده خشک، افزایش وزن روزانه (هر ۳۰ روز توزین پس از ۱۶-۱۸ ساعت گرسنگی)، ضریب تبدیل غذایی، وزن لاشه و آلایش‌ها (پس از کشتار در پایان آزمایش). طرح آماری: کاملاً تصادفی با اندازه‌گیری‌های مکرر و کوواریانس برای تصحیح وزن اولیه. تحلیل با SAS و آزمون دانکن.
نتایج کلیدی حاصل از تحقیق کود مرغی برای خوراک دام
مصرف ماده خشک: متوسط ۱۰.۳۱ تا ۱۰.۸۲ کیلوگرم در روز در کل دوره، بدون تفاوت معنادار بین گروه‌ها (P > ۰.۰۵). در ماه‌های سوم تا پنجم تفاوت‌های جزئی مشاهده شد، اما کلی تأثیر نداشت.
افزایش وزن روزانه: متوسط ۱۲۱۱ تا ۱۳۳۳ گرم در روز، بدون تفاوت معنادار. گوساله‌های شاهد و ۵ درصد در ماه اول رشد جبرانی داشتند، اما گروه‌های بالاتر نیاز به عادت‌پذیری طولانی‌تری داشتند. از ماه پنجم، روند کاهشی طبیعی به دلیل وزن بالا (حدود ۴۰۰ کیلوگرم) مشاهده شد.
ضریب تبدیل غذایی: متوسط ۸.۱ تا ۸.۶ (کیلوگرم خوراک به ازای هر کیلوگرم افزایش وزن)، بدون تفاوت معنادار.
صفات کشتاری: وزن لاشه گرم (۲۲۳-۲۲۶ کیلوگرم)، راندمان لاشه (۴۴-۴۵ درصد)، وزن آلایش‌های خوراکی (جگر، شش، قلب، کلیه) و غیرخوراکی (پوست، شکمبه خالی) بدون تفاوت معنادار. بررسی دامپزشکی نشان داد رنگ، بو و وضعیت ارگان‌ها طبیعی و بدون تفاوت است.
هزینه: جیره‌های حاوی ۱۰ و ۱۵ درصد کود مرغی هزینه تمام‌شده کمتری داشتند.
بحث و نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد که کود مرغی فرآوری‌شده تا ۱۵ درصد جیره، بر عملکرد پرواری (مصرف خوراک، رشد، تبدیل غذایی) و کیفیت لاشه تأثیر منفی ندارد و میتواند جایگزین بخشی از منابع پروتئینی گران شود. این امر با پژوهش‌های قبلی (مانند Talib & Ahmed ۲۰۰۸، Obeidat et al. ۲۰۱۱) همخوانی دارد. با این حال، در شرایط مزرعه، سطوح بالاتر از ۱۰ درصد توصیه نمی‌شود تا از مشکلات احتمالی عادت‌پذیری یا هضم جلوگیری شود. استفاده از این ماده میتواند مشکلات زیست‌محیطی را کاهش دهد و اقتصادی باشد، اما نیاز به فرآوری دقیق دارد.
مقاله زیر به بررسی دقیق و جامع اثر سطوح مختلف کود مرغی فرآوری شده در جیرة غذایی بر عملکرد پرواری گوساله های نر هلشتاین نیز می‌پردازد.
این مقاله پژوهشی، منتشرشده در مجله “علوم دامی ایران” (جلد ۴۵، شماره ۳، پاییز ۱۳۹۳)، توسط احمد محمدی (دانشجوی کارشناسی ارشد)، یوسف روزبهان (دانشیار دانشگاه تربیت مدرس) و حسن فضائلی (دانشیار موسسه تحقیقات علوم دامی کشور) نوشته شده است. هدف اصلی، بررسی امکان استفاده از کود مرغی فرآوری‌شده (به عنوان منبع پروتئینی ارزان و جایگزین) در جیره غذایی گوساله‌های پرواری برای کاهش هزینه‌ها و مشکلات زیست‌محیطی، بدون آسیب به عملکرد دام‌هاست.
