اگر از هر گاوداری بپرسی بدترین بیماری گله‌ات چیست، خیلی‌ها جواب می‌دهند: ورم پستان.
این بیماری هم شیر را خراب می‌کند، هم تولید را کم می‌کند، هم خرج دارو و درمان روی دست دامدار می‌گذارد. حتی بعضی گاوها به خاطر ورم پستان مجبور می‌شوند زودتر از موعد حذف شوند.
در این مقاله می‌خواهیم توضیح دهیم که ورم پستان دقیقاً چیست؟ چرا به وجود می‌آید؟ و مهم‌تر از همه، چطور میشود جلوی آن را گرفت؟ با ما همراه شوید.
ورم پستان گاو به چه شکل است؟
ورم پستان یعنی التهاب و عفونت در بافت پستان گاو. این مشکل بیشتر وقت‌ها به خاطر ورود میکروب‌ها به داخل سرپستانک به وجود می‌آید.
البته گاهی هم ضربه یا استرس یا شرایط بد محیطی می‌توانند زمینه‌ساز شوند.
ورم پستان دو شکل اصلی دارد:
ورم پستان بالینی (علنی) که:
- شیر تغییر می‌کند (لخته، آبکی یا حتی خون‌آلود).
- پستان ورم می‌کند و گاو به درد حساس میشود.
- تولید شیر ناگهان پایین می‌آید.
ورم پستان تحت‌بالینی (پنهان) که:
- هیچ علامت واضحی ندارد.
- تنها راه تشخیصش آزمایش شیر است (مثل تست کالیفرنیایی یا شمارش سلول‌های بدنی).
- خطرش همین است که دامدار فکر می‌کند همه‌چیز خوب است، اما در واقع شیر آلوده و تولید کمتر میشود.
چرا گاو دچار ورم پستان میشود؟
مهم‌ترین دلایل ابتلا گاو شیری به ورم پستان میکروب‌ها هستند:
میکروب‌ها
- استافیلوکوکوس اورئوس (خیلی سرسخت است و درمانش سخت‌تر میشود)
- اشرشیا کلی (در بستر کثیف و مرطوب زیاد دیده میشود)
- استرپتوکوکوس آگالاکتیه و چند نوع دیگر
بهداشت ضعیف جایگاه
بستر خیس، کود انباشته و محیط مرطوب بهترین شرایط برای رشد باکتری‌هاست که باعث ورم و التهاب در پستان گاو میشود.
مشکلات شیردوش
شست‌وشوی ناقص سرپستانک‌ها، خرابی دستگاه شیردوش، یا زمان‌بندی اشتباه باعث ورود میکروب‌ها میشود.
ضعف بدن گاو
استرس زیاد، تغذیه نامتعادل یا زخم روی نوک سرپستانک احتمال بیماری را بالا می‌برد. به همین دلیل توصیه میشود که از کنسانتره ارزان قیمت پروماک برای متعادل سازی تغذیه دام و افزایش بنیه گاو نیز استفاده کنید.
علائم ورم پستان گاو
علائم ورم در پستان شامل:
- قرمزی و ورم
- داغی و درد به هنگام لمس
- تغییر شکل یا بزرگی یک ربع پستان
علائم بیماری ورم پستان گاو در شیر شامل:
- لخته، دلمه یا خون
- شیر رقیق یا آبکی
- کاهش مقدار شیر
علائم عمومی بیماری ورم پستان در گاو شامل:
- بی‌اشتهایی
- تب
- بی‌حالی
- میشود.
چطور می‌توان ورم پستان را تشخیص داد؟
راه‌های مختلفی برای تشخیص بیماری ماستیت در گاو وجود دارد که عبارتند از:
نگاه به شیر اول دوشش (استریپ)
چند قطره اول شیر را در لیوان مشبک بریزید و تغییرات را ببینید.
تست کالیفرنیایی (CMT)
یک مایع مخصوص را با شیر مخلوط می‌کنید. اگر شیر غلیظ شد یعنی تعداد سلول‌های بدنی بالاست و نشانه‌ی التهاب است.
شمارش سلول‌های بدنی (SCC)
آزمایشگاهی انجام میشود. بالاتر از ۲۰۰ هزار سلول در هر میلی‌لیتر یعنی مشکل وجود دارد.
کشت باکتریایی شیر
دقیق‌ترین روش برای پیدا کردن نوع میکروب در گاو مبتلا به ورم پستان است (توسط آزمایشگاه یا در مزرعه).
روش‌های درمان
درمان باید حتماً با نظر دامپزشک باشد. چون بسته به شدت بیماری و نوع میکروب، دارو و طول درمان فرق می‌کند.
درمان‌های رایج ورم پستان گاو عبارتند از:
- آنتی‌بیوتیک داخل پستانی: دارو مستقیم داخل سرپستانک تزریق میشود.
- آنتی‌بیوتیک تزریقی: در موارد شدیدتر.
- ضدالتهاب‌ها: برای کاهش درد و ورم.
- دوشیدن مکرر ربع بیمار پستان گاو: برای خارج کردن میکروب‌ها و سموم.
- مراقبت ویژه: دادن مایعات، خوراک خوب، کم کردن استرس.
نکته نکته: گاوهای مبتلا به عفونت‌های مزمن مثل استافیلوکوکوس اورئوس یا مایکوپلاسما معمولاً به درمان جواب نمی‌دهند و باید از گله حذف شوند.
راه های پیشگیری از به وجود آمدن ورم پستان گاو (بیماری ماستیت)
پیشگیری؛ مهم‌تر از درمان! به قول قدیمی‌ها «پیشگیری بهتر از درمان است». چون درمان ورم پستان همیشه جواب نمی‌دهد و خرج بالایی دارد.
راه‌های اصلی پیشگیری از به وجود آمدن ورم پستان در گاو عبارتند از:
رعایت بهداشت شیردوش
- ضدعفونی نوک سرپستانک قبل و بعد از دوشش.
- خشک‌کردن کامل با دستمال یکبارمصرف.
- کارگران شیردوش آموزش‌دیده و ثابت باشند.
فراهم آوردن جایگاه تمیز و خشک
- بستر را مرتب عوض کنید.
- تهویه خوب داشته باشید تا رطوبت کم شود.
- کود و ادرار را سریع‌تر جمع کنید.
اطمینان از سلامت دستگاه شیردوش
- لاینرها به موقع تعویض شوند.
- فشار خلأ تنظیم باشد.
- دستگاه به طور منظم سرویس شود.
تنظیم برنامه درمان دوره خشکی
گاوها در پایان شیردهی با داروی مخصوص یا سیلانت داخلی درمان می‌شوند تا در زمان خشکی (وقتی شیر نمی‌دهند) میکروب وارد پستان آنها نشود.
فراهم آوردن تغذیه و ایمنی مناسب
- خوراک متعادل، مواد معدنی کافی (به‌خصوص ویتامین E و سلنیوم) باید برای دام تامین شود. همچنین استفاده از مکمل پروتينی دام برای حفظ سلامت دام نیز پیشنهاد میشود.
- کاهش استرس (جابجایی بی‌مورد یا تراکم زیاد).
خسارات ناشی از ورم پستان گاو
- کاهش تولید شیر
- دورریز شیر آلوده (به خاطر دارو یا کیفیت پایین)
- هزینه‌ی دارو و ویزیت دامپزشک
- حذف زودهنگام گاوهای بیمار
- افت کیفیت شیر و جریمه در کارخانه‌های لبنی
طبق تحقیقات، هر مورد ورم پستان می‌تواند بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ دلار ضرر داشته باشد (با نرخ جهانی). در ایران هم همین نسبت برقرار است.
جمع‌بندی
ورم پستان دشمن خاموش گاوداری‌های شیری است. این بیماری کیفیت و کمیت شیر را پایین می‌آورد، خرج دارو و درمان را بالا می‌برد و حتی ممکن است گاوهای خوب را از چرخه حذف کند.
اما با رعایت چند اصل ساده می‌توان جلوی بیشتر موارد آن را گرفت:
شیردوش تمیز و اصولی، جایگاه خشک و تمیز، دستگاه شیردوش سالم، تغذیه و ایمنی خوب و برنامه‌ی مناسب درمان دوره خشکی.
به یاد داشته باشید؛ اگر روزانه کمی وقت برای بهداشت و پیشگیری بگذارید، از هزینه‌های بزرگ آینده جلوگیری می‌کنید.
