در دنیای دامداری، حفظ سلامت دام‌ها نه تنها برای تضمین بازده اقتصادی، بلکه برای امنیت غذایی و سلامت عمومی جامعه نیز اهمیت زیادی دارد. یکی از بیماری‌های ویروسی و واگیر‌داری که میتواند به سرعت در بین گله‌ها شیوع پیدا کند، بیماری اکتیمای واگیر در دام است. این بیماری، که بیشتر در بز و گوسفند دیده می‌شود، میتواند خسارات جدی به دامداران وارد کند. در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که اکتیمای واگیر چیست، چه علائمی دارد، چگونه منتقل می‌شود و چه روش‌هایی برای پیشگیری و درمان آن وجود دارد.
بیماری اکتیمای واگیر در دام چیست؟
اکتیما (Orf) یا اکتیمای واگیر، یک بیماری ویروسی پوستی است که توسط ویروس خانواده‌ی پاراپاکس (Parapoxvirus) ایجاد می‌شود. این بیماری به شدت مسری است و عمدتاً دام‌های جوان مانند بزغاله‌ها و بره‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ویروس اکتیمای واگیر به دلیل پایداری بالا در محیط، میتواند مدت‌ها در آغل و تجهیزات آلوده باقی بماند و از این طریق سایر دام‌ها را آلوده کند.
جهت آشنایی با انگل های شایع تابستانی در دام کافیست کلیک کنید و با انواع بیماری هایی که ممکن است دام در فصل تابستان درگیر شود، آشنا شوید.
منشأ و چگونگی ایجاد بیماری اکتیمای واگیر در دام
چندین راه ابتلا دام به ویروس پوستی اکتیمای وجود دارد.
1. وجود ویروس در دام آلوده (منبع اولیه بیماری)
ویروس اکتیمای واگیر به‌طور طبیعی در دام‌های مبتلا یا ناقل وجود دارد. این دام‌ها ممکن است حتی بدون علامت بالینی، ویروس را در محیط پخش کنند.
2. شیوع اولیه از طریق ورود دام بیمار به گله
اغلب اوقات، ورود یک دام جدید آلوده یا واکسن‌نزده به گله، باعث شروع شیوع بیماری می‌شود. این دام میتواند ویروس را از طریق بزاق، زخم‌های پوستی یا تماس مستقیم منتقل کند.
3. فعال شدن ویروس در شرایط استرس‌زا
ویروس ممکن است در بدن برخی دام‌ها به‌صورت نهفته وجود داشته باشد و در شرایطی مثل:
- تغییر ناگهانی دما
- تغذیه نامناسب
- زایمان
- استرس ناشی از حمل‌ونقل یا تراکم بالا
4. آلودگی محیطی
ویروس اکتیمای واگیر میتواند مدت طولانی در محیط مثل خاک، دیوارهای آغل، وسایل تغذیه و تجهیزات باقی بماند. تماس دام سالم با این محیط باعث شروع چرخه آلودگی و بروز بیماری می‌شود.
5. نبود واکسیناسیون و ایمنی ضعیف
در گله‌هایی که دام‌ها واکسینه نشده‌اند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مثلاً در بره‌ها و بزغاله‌های تازه متولدشده)، احتمال بروز و شیوع بیماری بالاتر است.
علائم بیماری اکتیمای در دام
یکی از مهم‌ترین موارد در کنترل و مقابله با این بیماری، شناسایی علائم اکتیمای واگیر در دام‌ها در مراحل اولیه است. علائم اصلی شامل موارد زیر می‌شود:
- بروز ضایعات پوستی، تاول یا زخم در اطراف دهان، لب‌ها، پوزه و گاهی روی پستان‌ها یا سم‌ها
- کاهش اشتهای دام به علت درد هنگام خوردن غذا
- لاغری و ضعف عمومی
- در موارد شدید، بروز عفونت‌های ثانویه و تضعیف سیستم ایمنی دام
این ضایعات معمولاً پس از یک هفته خشک شده و پوسته‌پوسته می‌شوند، اما ویروس در طول این مدت بسیار مسری است.
همچنین ما در مقاله 3 راهکار موثر در درمان بیماری قارچی گاو به بهترین راهکارهای درمان این بیماری در گاو پرداخته ایم.
راه‌های انتقال بیماری اکتیمای واگیر در دام
ویروس اکتیمای واگیر عمدتاً از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم بین دام‌های آلوده و سالم منتقل می‌شود. مسیرهای رایج انتقال عبارتند از:
- تماس مستقیم با ضایعات پوستی دام آلوده
- استفاده از ظروف، آبشخور، آغل یا ابزار آلوده
- زخم‌های باز یا خراش‌های کوچک که به ویروس اجازه ورود می‌دهند
- انتقال از دام مادر به بره از طریق تماس هنگام شیردهی
راه‌های پیشگیری از اکتیمای واگیر در دام‌ها
پیشگیری همواره مؤثرتر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. برای کاهش خطر شیوع بیماری اکتیمای واگیر در دام‌ها، رعایت موارد زیر توصیه می‌شود:
۱. واکسیناسیون دام‌ها؛ موثرترین راه پیشگیری از ابتلا دام به اکتیمای
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از بروز این بیماری، استفاده از واکسن اکتیمای واگیر در دام‌ها است. این واکسن معمولاً به صورت موضعی روی پوست سالم و خراش‌خورده زده می‌شود.
توصیه می‌شود دام‌ها قبل از رسیدن به سن حساس (مثلاً قبل از ۳ ماهگی) واکسینه شوند.
واکسن نباید در هنگام شیوع بیماری در گله استفاده شود، زیرا ممکن است وضعیت را بدتر کند.
۲. قرنطینه دام‌های جدید
دام‌های جدید که وارد گله می‌شوند باید حداقل ۱۴ روز قرنطینه شوند تا از انتقال بیماری‌های واگیردار، به ویژه اکتیمای واگیر، جلوگیری شود.
۳. رعایت بهداشت محیط
- ضدعفونی کردن آغل، آبشخور، وسایل و تجهیزات دامداری
- حذف و پاکسازی ضایعات پوستی و پوسته‌های آلوده
- مدیریت صحیح پسماندها و جلوگیری از تجمع دام‌ها در مکان‌های آلوده
۴. جلوگیری از تماس انسان با دام آلوده
از آنجا که این بیماری میتواند به انسان نیز منتقل شود (بیماری زئونوز)، باید حتماً از دستکش، لباس کار جداگانه و ضدعفونی‌کننده‌ها در هنگام کار با دام آلوده استفاده شود.
روش‌های درمان بیماری اکتیمای در دام
درمان اختصاصی ضدویروسی برای این بیماری وجود ندارد، اما می‌توان با اقدامات حمایتی، به بهبود وضعیت دام کمک کرد:
اقدامات درمانی شامل:
- تمیز نگه داشتن ضایعات با محلول‌های ضدعفونی‌کننده (مانند ید یا کلرهگزیدین)
- استفاده از پمادهای آنتی‌بیوتیکی موضعی برای جلوگیری از عفونت‌های ثانویه
- تقویت تغذیه دام و استفاده از مکمل‌های ویتامینی و مکمل پروتئینی دام
- در صورت بروز تب یا عفونت‌های شدید، استفاده از آنتی‌بیوتیک تحت نظر دامپزشک
نکته مهم که باید حتما در مورد دام مبتلا به اکتیمای رعایت کنید!
دام‌های مبتلا باید قرنطینه شوند تا از انتقال بیماری به سایر اعضای گله جلوگیری شود.
همچنین انتخاب خوراک دام مناسب میتواند به تقویت دام و تامین مواد معدنی بدن او شود. خوراک دام ارزان پروماک یک گزینه عالی برای تامین نیازهای بدن دام و تقویت دام است. کافیست امتحان کنید.
آیا بیماری اکتیمای در دام به انسان منتقل می‌شود؟
بله. بیماری اکتیمای واگیر میتواند زئونوز باشد، یعنی قابلیت انتقال به انسان را دارد. معمولاً افرادی که با دام سروکار دارند، مانند دامداران، قصاب‌ها یا دامپزشکان در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
علائم در انسان معمولاً به صورت تاول یا زخم کوچک در محل تماس با دام آلوده ظاهر می‌شود. اگرچه این بیماری در انسان معمولاً خفیف است، اما لازم است بهداشت فردی به دقت رعایت شود.
نقش دامداران در کنترل اکتیمای
آموزش و اطلاع‌رسانی به دامداران در مورد بیماری‌های واگیردار مانند اکتیمای، نقش کلیدی در کاهش شیوع آن دارد. شناخت علائم، رعایت اصول بهداشتی و اقدام سریع در صورت بروز علائم، میتواند از گسترش ویروس در سطح گله و حتی منطقه جلوگیری کند.
جمع‌بندی
بیماری اکتیمای در دام یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ویروسی پوست در بز و گوسفند است که در صورت عدم کنترل میتواند باعث کاهش شدید بهره‌وری و خسارات مالی قابل توجه شود.
با شناخت دقیق علائم، انجام واکسیناسیون به‌موقع، رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه دام‌های مشکوک، می‌توان تا حد زیادی از شیوع این بیماری جلوگیری کرد. همچنین توجه به انتقال بیماری به انسان، ضرورت رعایت بهداشت فردی را دوچندان می‌کند.
اگر شما به عنوان دامدار یا فعال حوزه دامپزشکی با این بیماری مواجه هستید، مشاوره با دامپزشک و اقدام سریع، کلید موفقیت در مدیریت بیماری خواهد بود.
لطفا تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.
![آشنایی با انواع بیماری در گوسفندان [پیشگیری +راه های مقابله با آنها]](https://promac.ir/wp-content/uploads/2025/05/Understanding_the_types_of_diseases_in_sheep_and_ways_to_deal_with-min-300x210.jpg)
