آیا تا به حال شاهد ریختن نشخوار از دهان گوسفندانتان بوده‌اید؟ این صحنه می‌تواند برای هر دامداری نگران کننده باشد، چرا که نشخوار کردن نقش حیاتی در سلامت و رشد گوسفندان ایفا می‌کند. گوسفندان با نشخوار کردن، مواد غذایی گیاهی را به طور کامل هضم و مواد مغذی مورد نیاز بدن خود را جذب می‌کنند.
اما چه عواملی باعث می‌شود این فرآیند طبیعی با اختلال مواجه شود و گوسفندان نشخوار خود را از دهان بریزند؟
بیماری‌های مختلف، مشکلات تغذیه‌ای، دندان درد و حتی استرس می‌توانند از جمله دلایل این اتفاق باشند. در این مقاله قصد داریم علاوه بر تاثیر خوراک دام بر این مشکل، به طور کامل به بررسی علائم و راهکارهای مقابله و علت ریختن نشخوار از دهان گوسفندان بپردازیم تا شما دامداران عزیز بتوانید با آگاهی کامل از این مشکل، سلامت گله خود را حفظ کنید.
بیماری‌ها – مهم‌ترین علت ریختن نشخوار از دهان گوسفندان
بیماری‌های مختلفی می‌توانند باعث ریختن نشخوار از دهان گوسفندان شوند. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
طاعون نشخوارکنندگان کوچک (PPR)
طاعون نشخوارکنندگان کوچک یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که گوسفندان و بزها را مبتلا می‌کند. این بیماری با تب بالا، ترشحات چرکی از چشم و بینی، زخم‌های دهانی، اسهال و ذات‌الریه مشخص می‌شود. در موارد شدید، طاعون نشخوارکنندگان کوچک می‌تواند منجر به مرگ گوسفندان شود.
علائم:
- تب بالا و ناگهانی
- ترشحات چرکی از چشم و بینی
- زخم‌های دردناک در دهان و روی زبان
- اسهال شدید و بدبو
- سرفه و تنگی نفس
- کاهش وزن و ضعف عمومی
- ریزش پشم
- سقط جنین در میش‌های آبستن
تب برفکی
تب برفکی یک بیماری ویروسی بسیار مسری است که گوسفندان، بزها و گاوها را مبتلا می‌کند. این بیماری باعث ایجاد تب، تاول‌های دردناک در دهان، لثه، زبان و روی سم‌ها، لنگش و کاهش تولید شیر می‌شود.
علائم:
- تب
- تاول‌های دردناک در دهان، زبان، لثه و پستان
- لنگش
- ریزش بزاق
- کاهش اشتها و تولید شیر
- سقط جنین
عفونت‌های دهان و دندان
عفونت‌های باکتریایی یا قارچی در دهان و دندان گوسفندان می‌تواند باعث درد، التهاب، بوی بد دهان، ریزش آب دهان و ریختن نشخوار شود. این عفونت‌ها می‌توانند ناشی از جراحت‌های دهانی، اجسام خارجی و یا بیماری‌های سیستمیک باشند.
علائم:
- زخم‌ها و التهاب در دهان و لثه
- بوی بد دهان
- ریزش بزاق
- مشکل در جویدن غذا
- کاهش اشتها
- تورم غدد لنفاوی زیر فکی
اسیدوز شکمبه
اسیدوز شکمبه زمانی رخ می‌دهد که pH شکمبه به دلیل مصرف بیش از حد کربوهیدرات‌های قابل تخمیر کاهش می‌یابد. این وضعیت می‌تواند باعث بی‌اشتهایی، اسهال، درد شکم، نفخ، لنگش و ریختن نشخوار شود.
علائم:
- بی‌اشتهایی و کاهش مصرف خوراک
- اسهال
- درد شکم
- نفخ
- لنگش
- ضعف و بی‌حالی
- کم‌آبی بدن
بوتولیسم
بوتولیسم یک بیماری فلجی است که توسط سم تولید شده توسط باکتری کلستریدیوم بوتولینوم ایجاد می‌شود. این سم می‌تواند باعث ضعف عضلانی، فلج، مشکلات تنفسی، ریزش آب دهان و ریختن نشخوار شود.
علائم:
- ضعف عضلانی
- فلجی
- مشکل در بلع و تنفس
- ریزش آب دهان
- عدم توانایی در ایستادن
- مرگ ناگهانی
لیستریوز
لیستریوز یک بیماری باکتریایی است که می‌تواند باعث علائم عصبی مانند فلج صورت، چرخش به دور خود، عدم تعادل، سقط جنین و ریختن نشخوار شود.
علائم:
- تب
- افسردگی
- عدم تعادل
- فلج صورت
- چرخش به دور خود
- سقط جنین
بیماری‌های انگلی
برخی از انگل‌های داخلی مانند کرم‌های گرد و پهن می‌توانند باعث تحریک دستگاه گوارش و ریختن نشخوار شوند.
علائم:
- اسهال
- کاهش وزن
- کم خونی
- ضعف و بی‌حالی
- نفخ
- ریزش پشم
مسمومیت
مصرف برخی از گیاهان سمی، مواد شیمیایی و یا داروهای نامناسب می‌تواند باعث مسمومیت در گوسفندان و ریختن نشخوار شود.
علائم:
- علائم عصبی مانند عدم تعادل، تشنج و فلج
- علائم گوارشی مانند اسهال، استفراغ و درد شکم
- مشکلات تنفسی
- مرگ ناگهانی
مشکلات تغذیه‌ای
بعد از بیماری‌ها، مشکلات تغذیه‌ای بزرگترین تاثیر را در ریختن نشخوار از دهان گوسفند دارند. ما در این قسمت این مشکلات را برای شما بررسی کرده‌ایم:
کمبود مواد معدنی
مواد معدنی نقش حیاتی در سلامت و عملکرد صحیح بدن گوسفندان ایفا می‌کنند. کمبود برخی از مواد معدنی مانند مس، سلنیوم و روی می‌تواند منجر به ضعف سیستم ایمنی، اختلال در رشد، مشکلات عصبی و ریختن نشخوار شود. استفاده از مکمل پروتئینی دام پروماک یک گزینه عالی برای تامین نیازهای اولیه و ضروری دام است. کافیست امتحان کنید.
- مس: مس برای تشکیل هموگلوبین، آنزیم‌ها و عملکرد سیستم ایمنی ضروری است. کمبود مس می‌تواند باعث کم خونی، اسهال، تغییر رنگ پشم و ریزش آن، ضعف و لرزش عضلانی شود.
- سلنیوم: سلنیوم یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از سلول‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند. کمبود سلنیوم می‌تواند باعث ضعف عضلانی، بیماری عضله سفید و مشکلات تولید مثلی شود.
- روی: روی برای رشد، ترمیم بافت‌ها و عملکرد سیستم ایمنی مهم است. کمبود روی می‌تواند باعث کاهش رشد، ریزش پشم، زخم‌های پوستی و کاهش اشتها شود.
استفاده از خوراک دام ارزان می‌تواند تمام نیازهای دام شما را رو به طور کامل برطرف کند و همچنین مقرون به صرفه باشد.
پیشگیری:
1- تامین مواد معدنی مورد نیاز گوسفندان از طریق جیره غذایی متعادل و مکمل‌های معدنی
2-آزمایش خاک و آب برای تشخیص کمبود مواد معدنی
3- مشورت با دامپزشک برای تجویز مکمل‌های مناسب
مصرف گیاهان سمی
برخی از گیاهان موجود در مراتع و چراگاه‌ها می‌توانند برای گوسفندان سمی باشند. مصرف این گیاهان می‌تواند باعث مسمومیت، اختلالات گوارشی و عصبی و ریختن نشخوار شود.
برخی از گیاهان سمی رایج برای گوسفندان عبارتند از:
- خرزهره: تمام قسمت‌های این گیاه سمی است و می‌تواند باعث مشکلات قلبی و مرگ شود.
- شوکران: این گیاه حاوی آلکالوئیدهای سمی است که می‌تواند باعث فلج و مرگ شود.
- گل حسرت: این گیاه باعث حساسیت به نور خورشید و زخم‌های پوستی می‌شود.
- تاتوره: این گیاه حاوی آلکالوئیدهای سمی است که می‌تواند باعث توهم و مرگ شود.
پیشگیری:
1- شناسایی و حذف گیاهان سمی از چراگاه
2- در صورت مسمومیت، مراجعه به دامپزشک
اختلالات متابولیکی
اختلالات متابولیکی مانند کتوز و هیپوکلسمی می‌توانند باعث ریختن نشخوار و سایر مشکلات سلامتی در گوسفندان شوند.
- کتوز: کتوز دامی زمانی رخ می‌دهد که بدن گوسفند برای تامین انرژی مجبور به سوزاندن چربی می‌شود. این وضعیت معمولاً در میش‌های آبستن یا شیرده رخ می‌دهد و باعث کاهش اشتها، کاهش وزن، ضعف و ریختن نشخوار می‌شود.
- هیپوکلسمی: هیپوکلسمی یا کمبود کلسیم خون می‌تواند باعث ضعف عضلانی، لرزش، فلج و ریختن نشخوار شود. این وضعیت معمولاً در میش‌های شیرده رخ می‌دهد.
پیشگیری:
1- تغذیه مناسب و متعادل در دوران آبستنی و شیردهی
2- تامین کلسیم مورد نیاز گوسفندان
3- درمان با استفاده از مکمل‌های کلسیم و داروهای مناسب
نفخ
نفخ به معنی تجمع گاز در شکمبه است و می‌تواند باعث درد شکم، تنگی نفس و ریختن نشخوار شود. نفخ می‌تواند ناشی از مصرف علوفه مرطوب یا حبوبات باشد.
پیشگیری و درمان:
1- تغییر تدریجی جیره غذایی
2- استفاده از علوفه خشک و با کیفیت
3- درمان با استفاده از داروهای ضد نفخ
مشکلات دندانی
دندان‌های گوسفند نقش مهمی در جویدن و خرد کردن علوفه و آماده سازی آن برای فرآیند نشخوار دارند. هرگونه مشکل در دندان‌ها می‌تواند باعث درد، اختلال در جویدن و در نهایت ریختن نشخوار شود.
شکستگی یا ساییدگی دندان‌ها
شکستگی یا ساییدگی دندان‌ها می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند جویدن اجسام سخت، ضربه به فک، و یا افزایش سن باشد. این مشکل باعث درد، مشکل در جویدن و ریختن نشخوار می‌شود.
پیشگیری:
1- معاینه منظم دهان و دندان گوسفندان
2- جلوگیری از دسترسی گوسفندان به اجسام سخت
رشد نامناسب دندان‌ها
رشد نامناسب دندان‌ها می‌تواند باعث ایجاد لبه‌های تیز و بریدگی در دهان و زبان شود که منجر به درد و ریختن نشخوار می‌شود.
پیشگیری:
1- معاینه منظم دهان و دندان گوسفندان
2- اصلاح دندان‌های با رشد نامناسب
3- تغذیه مناسب برای جلوگیری از رشد نامناسب دندان‌ها
آبسه‌های دندانی
آبسه‌های دندانی عفونت‌های چرکی هستند که در اطراف ریشه دندان ایجاد می‌شوند و می‌توانند باعث درد شدید، تورم و ریختن نشخوار شوند.
پیشگیری:
1- معاینه منظم دهان و دندان گوسفندان
2- درمان عفونت‌های دهانی
3- کشیدن دندان‌های آسیب دیده
مشکلات گوارشی
علاوه بر بیماری‌ها و مشکلات تغذیه‌ای، برخی از مشکلات گوارشی نیز می‌توانند باعث ریختن نشخوار از دهان گوسفندان شوند. در زیر به بررسی دو مورد از این مشکلات می‌پردازیم:
انسداد مری
انسداد مری زمانی رخ می‌دهد که یک جسم خارجی یا توده غذا در مری گیر کند و مانع عبور غذا شود. این مشکل می‌تواند باعث درد، استفراغ و ریختن نشخوار شود.
علل:
- بلعیدن اجسام خارجی مانند تکه‌های چوب، سنگ و یا پلاستیک
- مصرف غذاهای خشک و سفت بدون جویدن کافی
- وجود تومور یا آبسه در مری
علائم:
- درد و ناراحتی در ناحیه گردن
- استفراغ و ریختن نشخوار
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- ترشح بزاق و سرفه
پیشگیری:
1- جلوگیری از دسترسی گوسفندان به اجسام خارجی
2- تامین آب کافی و تغذیه با علوفه با کیفیت
4- درمان با استفاده از روش‌های جراحی و داروهای مناسب
اختلالات حرکتی شکمبه
اختلالات حرکتی شکمبه به معنی کاهش یا توقف حرکات طبیعی شکمبه است که برای هضم غذا ضروری است. این مشکل می‌تواند باعث تجمع گاز و مایعات در شکمبه، نفخ و ریختن نشخوار شود.
علل:
- بیماری‌های عفونی و متابولیکی
- مصرف غذاهای نامناسب
- استرس و درد
علائم:
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- نفخ و درد شکم
- ریختن نشخوار
- ضعف و بی‌حالی
پیشگیری:
1- تغذیه مناسب و متعادل
2- کنترل استرس در گوسفندان
3- درمان بیماری‌های زمینه‌ای
4- استفاده از داروهای محرک حرکات شکمبه
استرس
استرس می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت گوسفندان داشته باشد و باعث تضعیف سیستم ایمنی، اختلال در عملکرد دستگاه گوارش و در نهایت ریختن نشخوار شود.
برخی از عوامل استرس‌زا برای گوسفندان عبارتند از:
1- حمل و نقل: جابجایی گوسفندان به مکان‌های جدید می‌تواند باعث استرس و اختلال در روند نشخوار شود.
2- تغییر جیره غذایی: تغییر ناگهانی در نوع یا مقدار غذای گوسفندان می‌تواند باعث اختلال در عملکرد دستگاه گوارش و استرس شود.
3- شرایط محیطی نامناسب: شرایط آب و هوایی نامساعد مانند گرما یا سرما شدید، رطوبت بالا، و تراکم زیاد گوسفندان می‌تواند باعث استرس شود.
4- ترس و اضطراب: وجود شکارچیان، صداهای بلند و یا رفتار خشونت‌آمیز با گوسفندان می‌تواند باعث ترس و اضطراب و در نهایت استرس شود.
راهکارهای کاهش استرس:
- تأمین محیطی آرام و امن برای گوسفندان
- تغییر تدریجی جیره غذایی
- حمل و نقل گوسفندان با روش‌های مناسب و در شرایط مطلوب
- کنترل تراکم گوسفندان در محیط دامداری
- رفتار مهربانانه با گوسفندان و جلوگیری از ایجاد ترس و اضطراب
تشخیص و درمان
تشخیص صحیح و به موقع علت ریختن نشخوار از دهان گوسفندان اهمیت زیادی در درمان و پیشگیری از عوارض جدی دارد. دامپزشک با معاینه بالینی گوسفندان، بررسی سوابق تغذیه‌ای و بهداشتی، و انجام آزمایش‌های لازم می‌تواند علت دقیق ریختن نشخوار را تشخیص دهد.
روش‌های تشخیصی:
1- معاینه بالینی: دامپزشک با معاینه دهان، دندان‌ها، شکم و سایر اندام‌های گوسفند می‌تواند به وجود بیماری، عفونت، یا مشکلات دندانی پی ببرد.
2- آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند به تشخیص بیماری‌های عفونی، کمبود مواد معدنی و اختلالات متابولیکی کمک کند.
3- آزمایش مدفوع: آزمایش مدفوع برای تشخیص انگل‌های داخلی و مشکلات گوارشی مفید است.
4- نمونه‌برداری از بافت‌ها: در برخی موارد، ممکن است نیاز به نمونه‌برداری از بافت‌های مختلف مانند شکمبه یا کبد باشد.
راهکارهای درمانی:
درمان ریختن نشخوار به علت اصلی آن بستگی دارد. دامپزشک با توجه به تشخیص خود، درمان مناسب را تجویز می‌کند. برخی از راهکارهای درمانی عبارتند از:
1- تجویز دارو: در صورت وجود بیماری عفونی یا انگل، دامپزشک آنتی‌بیوتیک یا داروی ضد انگل تجویز می‌کند.
2- اصلاح تغذیه: در صورت وجود مشکلات تغذیه‌ای، دامپزشک جیره غذایی گوسفندان را اصلاح می‌کند و ممکن است مکمل‌های معدنی یا ویتامینی تجویز کند.
3- درمان دندان‌ها: در صورت وجود مشکلات دندانی، دامپزشک دندان‌های آسیب دیده را درمان یا کشیده و ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
4- جراحی: در برخی موارد مانند انسداد مری، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
پیشگیری از ریختن نشخوار از دهان گوسفند
پیشگیری از ریختن نشخوار از دهان گوسفندان، به مراتب آسان‌تر و کم هزینه‌تر از درمان آن است. با رعایت نکات زیر می‌توانید خطر ابتلا به این مشکل را در گله خود کاهش دهید:
مدیریت تغذیه:
- تغذیه متعادل و کامل با نسبت مناسب علوفه و کنسانتره و کیفیت مناسب مواد غذایی
- تغییر تدریجی جیره غذایی و جلوگیری از تغییرات ناگهانی
- تأمین آب کافی و تمیز برای گوسفندان
- استفاده از مکمل‌های معدنی و ویتامینی در صورت نیاز.
- جلوگیری از دسترسی گوسفندان به گیاهان سمی و مواد غذایی کپک زده
کنسانتره ارزان قیمت، با فرمولاسیون علمی و استفاده از مواد اولیه مرغوب، تمامی نیازهای تغذیه‌ای دام‌های شما را برطرف می‌کند و به افزایش تولید و بهبود سلامت آنها کمک می‌کند. با انتخاب کنسانتره پروماک، می‌توانید هزینه‌های خوراک دام را کاهش دهید و سودآوری خود را افزایش دهید.
بهداشت و واکسیناسیون:
- رعایت بهداشت در دامداری و ضدعفونی کردن محیط
- واکسیناسیون منظم گوسفندان علیه بیماری‌های رایج
- کنترل انگل‌های داخلی و خارجی
- قرنطینه کردن حیوانات بیمار و جدا کردن آنها از گله سالم
کنترل استرس:
- تأمین محیطی آرام و امن برای گوسفندان
- حمل و نقل گوسفندان با روش‌های مناسب و در شرایط مطلوب
- کنترل تراکم گوسفندان در محیط دامداری
- رفتار مهربانانه با گوسفندان و جلوگیری از ایجاد ترس و اضطراب
معاینات دوره‌ای:
- معاینه منظم دهان و دندان گوسفندان توسط دامپزشک
- انجام آزمایش‌های دوره‌ای خون و مدفوع
- مراجعه به دامپزشک در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرطبیعی
سخن آخر
ریختن نشخوار از دهان گوسفندان می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات مختلفی باشد، از بیماری‌های عفونی گرفته تا مشکلات تغذیه‌ای و دندانی. تشخیص سریع و دقیق علت این مشکل اهمیت زیادی در درمان و پیشگیری از عوارض جدی دارد. دامداران باید با مشاهده علائم ریختن نشخوار در گوسفندان خود، در اسرع وقت با دامپزشک مشورت کنند. با رعایت نکات بهداشتی و تغذیه‌ای و کنترل استرس در گوسفندان، می‌توان از بروز این مشکل و سایر بیماری‌ها در گله جلوگیری کرد.
به یاد داشته باشید که پیشگیری همیشه بهتر از درمان است.
